Shërbimet e huaja kanë tentuar herë pas here të likuidojnë Enver Hoxhën. Në axhendën e tyre, nuk kanë munguar as atentatet ndaj tij. Gjatë një rrëfimi, ish kreu i Shërbimit Sekret të Zbulimit (me jashtë) Hasan Luçi, zbardh dy nga tentativat e dështuara të agjenturave perëndimore, për të vrarë diktatorin komunist. Rasti i parë, kujton kryezbulusi, i përket Abdyl Banushit, agjentit që tentoi të qëllonte Enver Hoxhën, në tribunën e paradës, nga pallatet e “Shallvareve”. Sakaq, duke ju kthyer historisë së njohur të bandës së Xhevdet Mustafës, ai hedh dritë në mjaft nga detajet e lojës së shërbimit të fshehtë, me njerëzit e saj. Luçi, e quan të pavërtetë, pretendimin e ish-lidershipit komunist, Enver Hoxha, sipas të cilit banda, ishte thirrur me porosi të Kadri Hazbiut, për të zhdukur udhëheqësin e Partisë. Duke u ndalur në aspekte të tjera të sektorit të tij, ish kreu i Zbulimit Politik, veçon disa nga operacionet kryesore, të shërbimit të fshehtë shqiptar. “Deri në vitet ’70-të, pohon ai, jashtë shtetit, operonin rreth 100 zbulues, por më vonë kjo shifër filloi të reduktohej”. Interesante në rrëfimin e Luçit, janë kujtimet për mënyrën si ndiqej ish-Mbreti Zog, dhe disa nga personalitetet e larta të mërgatës politike shqiptare, në Perëndim…!
Zoti Hasan! Për një kohë të gjatë, nga vitet ’60-të e deri në mesin e viteve ’80-të, keni kryer detyra të rëndësishme në shërbimin e Zbulimit, jashtë kufijve të Shqipërisë. Kur nis karriera juaj në këtë shërbim?
Pasi mbarova fakultetin e zbulimit në Moskë, bëra një program shumë të ngjeshur, i cili ishte planifikuar për tre vjet dhe unë e bëra për dy vjet, u ktheva në Shqipëri dhe fillova nga puna në qendër.
Çfarë mësuat në Moskë?
Teorinë dhe praktikën e zbulimit si dhe teknikat dhe taktikën e shërbimit. Aty u plotësova me të gjitha cilësitë, për të qenë zbulues.
Ju keni bërë shkollën në Bashkimin Sovjetik, në kohën e marrëdhënieve të shëndosha midis dy vendeve tona. Po pas divorcit, a e ndjenit rrezikun e zbulimit nga KGB-ja?
Në fakt KGB-ja, na përgatiti nga ana profesionale. Në atë kohë ishim vëllezër. Luftonim e punonim për të njëjtat ideale, për të njëjtën çështje. Kur u prishën marrëdhëniet, pasoi një situatë tjetër. Përsëri nuk duhej të largoheshim nga shërbimi. Kishte mjaft mënyra, për mos tu zbuluar nga KGB-ja. Kur unë vazhdoja shkollën aty, nuk isha me identitetin tim, por me një emër tjetër…!
Ju keni mbaruar në vitin ’60-të studimet në Moskë…?
Jo, kam mbaruar në vitin 1958
Kur erdhët nga studimet, u futët në shërbimin e Zbulimit?
Në shërbimin e Zbulimit, isha futur qysh në vitin 1955. Pra, para se të shkoja në Bashkimin Sovjetik. Kur u ktheva nga Moska, nisa punë në qendër në Tiranë. Pastaj shkova sekretar i Tretë në Ambasadën tonë në Paris…!
Cili ishte objekti i zbulimit në atë kohë?
Të zbulonte çdo veprimtari që dëmtonte interesat e shtetit shqiptar.
Po objekti?
Objekti i ndjekjes, ishin shtetet apo njerëzit, institucionet apo organizmat e ndryshme, që vepronin kundër Shqipërisë, që dëmtonin interesat e shtetit dhe të popullit shqiptar…!
Çfarë ndiqej konkretisht…?
Në radhë të pare, kishim për objekt vendet fqinj, pastaj zonat e largëta, NATO-në, SHBA-në dhe vendet e tjera, të përfshira në Aleancën e Atlantikut të cilat vepronin kundër Shqipërisë.
Po mërgatën?
Mërgata ishte një nga objektet e zbulimit. Në radhët e saj kishte kontingjente të diversionit, që vepronin vazhdimisht.
Po Kundërzbulimi, çfarë roli kishte?
Kundërzbulimi kishte tjetër mision. Aktualisht, ka një konfuzion të madh për raportet e zbulimit dhe kundërzbulimit. Madje shumë here, i njësojnë me njëri- tjetrin si shërbim i njëjtë. Duhet theksuar, se këtu kemi të bëjmë me dy gjëra të ndara. Zbulimi e ka objektin e misionit të tij, jashtë shtetit. Kundërzbulimi, vepron brenda territorit shtetëror. Kuptohet që mes tyre ka bashkëpunim e bashkëveprim, ka gjithashtu operacione të përbashkëta, por sidoqoftë, mbeten dy shërbime të ndryshme.
Zbulimi shqiptar, fillimisht ka pasur bashkëpunim me atë jugosllav e më vonë me shërbimin e Bashkimin Sovjetik. A u shoqërua me pasoja, periudha e prishjes së marrëdhënieve me to?
Në vitet ‘47-’48-të, kur u prishëm me jugosllavët, ata shkatërruan agjenturën tonë jashtë shtetit, pasi ishin në dijeni të shifrës së komunikimit. Një situatë e tillë, ndodhi edhe pas prishjes me rusët. Agjentët rus e jugosllav, bënë herë pas here provokacione e përplasje të ndryshme. Pas shkëputjes me KGB-në, platformën e shërbimit tonë, e përshtatëm sipas modeleve perëndimore, duke marrë përvojë nga shërbimi amerikan, zbulimi izraelit etj.
Sa ishte numri i zbuluesve shqiptar, që operonin jashtë shtetit?
E vërteta është, që nuk ka pasur ndonjë numër ekzakt. Aty nga vitet ’70-të, bëheshin 100 zbulues që vepronin jashtë. Më pas dalëngadalë, kjo shifër filloi të reduktohej…!
Po numri i bashkëpunëtorëve?
Numri i tyre, ishte në vartësi të situatave. Në rastin e situatave dhe krizave të rënda, siç ishte çështja e raporteve me Berlinin apo vetëvrasja e papritur e Mehmet Shehut, lindte nevoja për shtimin e bashkëpunëtorëve.
Bashkëpunëtorë ishin vetëm shqiptar, apo kishte dhe të huaj?
Padyshim që pjesa më e madhe e tyre ishin shqiptar, por kishte dhe të huaj, sepse Shqipëria, ka pasur miq dhe miq të vërtetë. Ata na e ofronin me dashamirësi informacione, sepse e donin vendin tonë, pavarësisht çfarë ishin, priftërinj, gazetar, etj.
Paguheshin bashkëpunëtorët?
Shërbimi ynë, ishte vetëm mbi baza vullnetare. Rrallë kanë qenë ato raste, kur kemi dhënë ndonjë shpërblim, krejt modest.
Po me metoda shtrënguese, rekrutonit bashkëpunëtorë?
Me pagesë dhe me metoda shtrënguese, kemi rekrutuar shumë pak bashkëpunëtorë.
A kishte Shqipëria agjent, në nivele të larta në vendet perëndimore?
Në kuptimin që, nëse nuk kemi pasur kryeministra e qeveritarë, kemi pasur deputet e personalitete publike me peshë, të vendeve të ndryshme.
Gjatë viteve të fundit, është folur se Mit’hat Frashëri, është helmuar në vitin ’49, në SHBA-ës, nga shërbimi i fshehtë shqiptar. A është e vërtetë?
Një pohim i tillë nuk është i vërtetë. Ne kishin porosi të prerë, që mos të lejonim në asnjë mënyrë akte terrori. Një veprim i kësaj natyre, do të ishte marrëzi për shërbimin tonë.
Pra ju thoni se shërbimi i fshehtë nuk ka zhdukur njeri në Perëndim?
E vërteta është se ka pasur propozime të tilla, sidomos për diversant të ndryshëm, por në asnjë rast, nuk janë miratuar. Lidhur me ndjekjen e tyre, kishim si objektiv asgjësimin pas kurthit në Shqipëri.
Shërbimi i Zbulimit, ka ndjekur Mbretin Zog. Ju i çonit informacionet për Enver Hoxhën?
Çdo informacion i Zbulimit, i shkonte Enver Hoxhës. Ndërkohë, kishte raste, që për të përgatiteshin dhe informacione të veçanta.
Është folur se diku nga vitet ’70-të, shërbimi i Zbulimit ka përcjellë një informacion, sipas të cilit Ramiz Alia, ishte agjent i KGB-së dhe ky informacion, nuk i ka shkuar Enver Hoxhës. Keni dijeni për këtë?
Enver Hoxha, ka marrë çdo informacion nga shërbimi i Zbulimit. Informacione të tilla si ky për Ramiz Alinë, ka pasur edhe për anëtarë të tjerë të Byrosë Politike. Pavarësisht nëse ishin apo jo të vërteta, ato i shkonin Enver Hoxhës. Ne përgjigjeshim për të transmetuar vetëm informacionin dhe nuk kishim detyrë për verifikimin e tij…!
Nga vinin këto informacione?
Ato vinin nga bashkëpunëtorë të ndryshëm, por edhe nga zbulimet e huaja. Sigurisht që kishte edhe fallso ndër to. Këto i verifikonte niveli i lartë. Ne nuk kishin të drejtë, t’i verifikonim…!
Po për Mehmet Shehun, ka pasur informacione të tilla?
Kanë ardhur disa informacione për të, në rrugë agjenturore. Për to u fol, vetëm pas vetëvrasjes së Mehmet Shehut…!
Ka zëra që bashkëpunëtori që informoi se Ramiz Alia ka qenë në shërbim të KGB-së është vrarë. A është e vërtetë kjo?
Nga bashkëpunëtorët e shërbimit, nuk është vrarë vetëm një, por janë vrarë disa në rrethana misterioze…!
A ka pasur plan zbulimi për të asgjësuar Leka Zogun?
Nuk ka pasur kurrë një plan të tillë.
A ndiqej ai rregullisht nga shërbimi tuaj?
Patjetër që ruhej, se ai kishte armë, përgatiste ndërhyrje në Shqipëri, kishte aktivitet aktiv kundër vendit tonë. Disa bomba që u hodhën në ambasadat tona në Romë e Paris, në vitet ’70-të, ishin ideuar prej tij.
Është verifikuar, që ishin hedhur prej Leka Zogut?
Është verifikuar që bombat janë hedhur nga njerëzit e tij, por jo nga ai vet.
Leka Zogu, është akuzuar edhe për bandën e Xhevdet Mustafës, ai ka pohuar, se nuk ka pasur dijeni për të?
Ai ka botuar një deklaratë në Paris, ku merrte përsipër organizimin e bandës, pavarësisht që thotë se ka qenë shumë e rrezikshme, përmbushja e atij misioni në atë kohë.
Gjatë shërbimit tuaj në Perëndim, keni pasur dijeni për ndonjë plan të shërbimeve të huaja, për të vrarë Enver Hoxhën?
Patjetër që kemi qenë në dijeni. Një nga këto plane, madje më i rrezikshmi, ka qenë ai që tashmë njihet si banda e Xhevdet Mustafës.
Pra, ju thoni, se banda e Xhevdet Mustafës, ka pasur për mision eliminimin e Enver Hoxhës?
Kjo tashmë është konfirmuar. Qëllimi i bandës së Xhevdetit, ishte pikërisht atentati ndaj Enverit.
Po rasti i Abdyl Banushit?
Edhe Abdyl Banushi, ishte në këtë kategori.
Do bënte akte terroriste dhe ai?
Ai do bënte akte terrori. Më saktë, do vriste Enver Hoxhën. Ai erdhi me këtë mision. Ka qëndruar disa ditë për realizimin e tij, te zona e “Shallvareve” në Tiranë.
Nga hyri në Shqipëri Abdyl Banushi?
Hyri në rrugë tokësore. Ai kishte hyrë e dalë disa herë. Kur erdhi së fundi, ne ishim informuar dhe e ndiqnim. E dinim ku rrinte…!
Kur erdhi herën e fundit dhe u kap, sa kohë qëndroi në Shqipëri?
Rreth një javë ka qëndruar.
Ishte person i rrezikshëm Abdyl Banushi?
Shumë i rrezikshëm. Unë jam takuar vete me të.
Në çfarë rrethanash…?!
E kam takuar gjashtë vjet pas arrestimit të tij. Në atë kohë, ai vuante dënimin në burgun e Burrelit. Shkova dhe e takova aty. Qëllonte që të dy ishim nga dy fshatra afër njeri- tjetrit (Unë nga Kuçi dhe Abdyli nga Golemi i Gjirokastrës) bisedova gjatë me të. I vura në vëmendje shumë gjëra, që shokët e mi, i kishin gjurmuar në aktivitetin e tij. Ai u çudit me informacionet që posedoja për të. Në fund, i bëra një propozim. Po sikur të të fusim prapë në lojë, i thashë, do të pranosh. Pra i kërkova të bashkëpunonte me ne.
Si u përgjigj ai?
“Edhe njëqind herë të më nxjerrin prej këtu, – tha ai me bindje, – 100 herë do të bëj të njëjtën gjë”. Atëherë, i thashë unë, në rregull. Ai këto vitet e fundit, ka shkruar në një gazetë, (“Gazeta Shqiptare”, intervistë me gazetarin D. Kaloçi), se pas atij reagimi, unë do ta raportoja dhe atë do ta vrisnin. E vërteta është, se unë informova përmbledhtas, që Abdyl Banushi nuk ka ndërruar mëndje.
Si ishte organizuar plani për të vrarë Enver Hoxhën?
Plani ishte bërë, që Banushi do ta qëllonte Enverin, në podiumin e paradës. Do qëllonte direkt nga “Shallvaret”, me armë snajper. Kjo ishte dhe arsyeja, që atë vit u zhvendos tribuna e parades, nga hotel “Dajti”, para Kryeministrisë. Ne ishim informuar më pare, për planin e Banushit, prandaj u morën këto masa.
Një tjetër plan i shërbimeve të huaja, për atentat ndaj Enver Hoxhës, ka qenë ai i bandës së Xhevdet Mustafës. Kur kishit marrë dijeni ju për misionin e saj?
Informacionin për bandën e Xhevdet Mustafës, e kemi marrë rreth gjashtë muaj para se të zbarkonte. Një mik nga Kosova, kishte mësuar në rrugë miqësore, se përgatitej një bandë për t’u hedhur në Shqipëri dhe kishte synime shumë serioze. E vlerësuam në kohë dhe me masat e marra, arritëm ta identifikojmë. U konfirmua se kishim të bënim me një bandë amerikano-jugosllave. Aty ishin investuar dhe shërbime të tjera, që kjo bandë të kompaktësohej e të stërvitej…!
Çfarë informacioni kishit që shërbimi amerikan ishte implikuar në këtë bandë?
Bashkëpunëtori ynë Halit Bajrami, që ju bashkëngjit bandës, pa u kuptuar nga pjesëtarët e saj, si njeriu i Sigurimit. Por edhe bashkëpunëtorë të tjerë kishin deklaruar, se këtë bandë e drejtonte CIA. Xhevdet Mustafa, ishte kapur më parë nga amerikanët. Flitej për një milionë dollarë…!
E dinit më parëm, se sa veta bënin pjesë në këtë bandë?
Patjetër që e dinim. Fillimisht ishin shumë. Rreth 20 prej tyre, ishin shumë të rrezikshëm. Më në fund u përzgjodhën vetëm katër veta, ndër të cilët, njëri ishte bashkëpunëtori ynë. Në çastet e fundit, njëri prej tyre u tërhoq. Ai ishte Fadil Kaceli, i cili u tremb dhe u kthye, teksa të tjerët hipën në varkë. Aty u bë i sëmurë dhe u tërhoq. E pa që ishte një veprim vetëvrasës. Kaceli ishte një nga të arratisurit shqiptar në Itali…!
Gjatë periudhës gjashtë mujore, që banda përgatitej, ju e kishit në kontroll?
Patjetër. E dinim ku stërvitej. I kemi parë duke u ushtruar. Dinim ku morën armët, ku morën varkën. Dinim bile edhe lekët, pasi ato me lojën e shërbimit sekret, i morën në Shqipëri…!
Pra ju u dhatë paratë shqiptare…?
Ata dërguan njeriun e tyre dhe ne u dhamë paratë, sipas porosisë. U dhamë prerje të mëdha, që ata kur të mbërrinin, të detyroheshin t’i thyenin…!
Ku t’i thyenin?
Ne me rrjetin e brendshëm, kishim porositur njerëzit tanë, që kush të paraqitej me prerje të mëdha e të reja, të ndiqej e të raportohej menjëherë. Kundërzbulimi kishte bërë një plan pasash, shumë të detajuar…!
Nga aq sa kishit ju informacion, i njihnit pjesëtarët e bandës, kishit dijeni për përgatitjen e tyre?
Ne kishim informacion të plotë, për të gjithë. E dinim që Xhevdet Mustafa, ishte ai që do kryente aktin. Sabaudini, ishte truri i grupit. Dinim nga do vinin e, ku do futeshin. Dinim ndërkaq, që secili nga ata, kishte pikat e veta të kontaktit në Shqipëri…!
Po datën kur do zbarkonin, e dinit?
Afërsisht e dinim. E dinim që do vinin brenda muajit shtator. Po ashtu kishim informacion, se do të zbarkonin diku në zonën Golem-Divjakë…!
A kishit mundësi për t’i arrestuar në det, pa u futur në territorin shqiptar?
Nuk mund t’i arrestonim, pa u futur në territorin tonë.
Banda e Xhevdet Mustafës, zbarkoi në zonën e Divjakës dhe arriti deri në Rrogozhinë. Kur u përballët drejtpërdrejt me të?
Banda ra në gjurmë, në lokalin e Rrogozhinës. Aty ata hynë, pasi u kishte ikur treni. Po ta kishin kapur trenin, e të futeshin në të, natyrisht që do të ishte shumë e vështirë përballja me të. Ata u diktuan, se nuk dinin rrugën. E dyta, u diktuan nga atletet e huaja. Në këto raste, zakonisht aksionet e mëdha, nuk dështojnë për gjëra të rëndësishme, por për budallallëqe, për çështje të rëndomta.
Po veshjet e tjera, i kishin përshtatur?
Rrobat që mbanin veshur, pak a shumë i kishin përshtatur dhe nuk binin në sy. E para, i diktoi punonjësja e lokalit te stacioni i trenit dhe lajmëroi menjëherë policinë e shërbimit atje. Ky i fundit, thirri Halit Bajramin. Halit Bajrami, duke i treguar Xhevdetin dhe Sabaudinin, që ishin pak më larg, i tha: Ata shiko! Armët i kam unë. Ata kanë vetëm nga një pistoletë. Sakaq Xhevdeti, u largua menjëherë. Sabaudini u fut në një bunker aty afër…!
Dhe në këtë moment…?!
Iku Xhevdeti, mori makinën dhe u largua me shpejtësi. Çeta vullnetare e Rrogozhinës, bëri atë që nuk duhej bërë. E gjitha siç ishte, ju turr me breshëri bunkerit ku ishte Sabaudini dhe e vranë. Ata e dinin çfarë arme kishte ai me vete, por u nxituan. Porosia ishte për ta kapur të gjallë dhe mundësia ishte shumë e madhe për një gjë të tillë.
Po Xhevdeti mund të kapej i gjallë?
Edhe ai duhej kapur i gjallë, bile ishin mundësitë. E vërteta është se atë dinamikë në terren, unë nuk e kam ndjekur, pasi në ato momente, ne ishim në mbledhjen e organizatës së parties, ku diskutonim për “Tablonë sinoptike” të veprimtarisë armiqësore të Mehmet Shehut. Aty na lajmëruan, për çfarë kishte ndodhur. Kur shkuam ne, kishte përfunduar gjithçka. Afër Kavajës, u përballëm me një “Gaz” të hapur të ushtrisë, në të cilin kishin hedhur trupin e Xhevdet Mustafës…!
Po Halit Bajrami, ku përfundoi?
Ai ishte bashkëpunëtori ynë dhe nuk duhej trajtuar ashtu si u trajtua. Halit Bajramin e takova pasdite dhe të nesërmen, për t’i marrë informacionet e fundit. Ai ishte mjaft i lodhur dhe i tronditur. Më tha disa gjëra, por nuk ishte në gjendje shpirtërore. Ishte shumë i emocionuar. Menjëherë pas kësaj, mua pa asnjë arsye, më hoqën nga operacioni dhe me të u angazhuan të tjerë njerëz.
Halit Bajramin më pas e larguan jashtë shtetit…?
Më vonë mora vesh, se e nxorën nga Greqia të shoqëruar dhe ai mbërriti në Zelandën e Re.
Ishte e vërtetë ajo që thuhej se banda vinte me porosi të Kadri Hazbiut për të vrarë Enver Hoxhën?
Për mua banda u përdor, për të akuzuar Kadri Hazbiun, sikur ishte ai që e solli. Unë asnjëherë nuk kam marrë ndonjë informacion, që Kadri Hazbiu ishte agjent i ndonjë agjenture të huaj.
A e ndiqte Zbulimi Shqiptar, Fan Nolin, në Amerikë?
Nuk ka pasur përpunim, (siç i themi në gjuhën e shërbimit), për Fan Nolin dhe nuk e besoj që ai të ndiqej nga Zbulimi Shqiptar…!
Memorie.al