Media greke “Protothema”, ka publikuar pjesë nga libri i gazetarit grek Stavros Tzimas i cili, siç shkruan media greke, në trazirat e vitit 1997 ka qenë në Shqipëri ku ka përjetuar disa ngjarje të dhimbshme të saj kohe në Shqipëri.
Edhe pse versioni i tij është krejt i ngjashëm me atë që njohin shqiptarët përsëri në përshkrimin e tij ka pjesë të cilat ende janë të panjohura për realitetin dhe përjetimet e asaj kohe.
Në artikullin e “Protothemas” shkruhet:
Si filluan piramidat në Shqipëri?
“Për shkak se disa njerëz mund të mos e dinë se çfarë është një mashtrim financiar i quajtur “piramidë”, megjithëse incidente të ngjashme kanë ndodhur në Greqi, ato janë mashtrime financiare bazuar në një piramidë investitori, një investim i paligjshëm në skema.
Emri zyrtar i firmave rentiere është “Skema Ponzi” që vjen nga mbiemri i mashtruesit italian Charles Ponzi (1882-1949), i cili konsiderohet të jetë i pari që ka kryer një mashtrim të tillë financiar në SHBA në fund të viteve 1910. Ajo u parapri nga William F. Miller, i cili në 1899 me një praktikë të ngjashme, i njohur si “520% Miller”, fitoi rreth 1 milion dollarë.
Por le të kthehemi në Shqipëri.
Pas rënies së komunizmit, zgjedhjet u mbajtën në vitin 1992, të cilat u fituan nga Partia Demokratike e Sali Berishës.
Pak më vonë, Shqipëria miratoi një ekonomi të tregut të lirë, e cila zëvendësoi ekonominë e stilit Stalinist të imponuar në vend nga regjimi Hoxha. Sidoqoftë, sistemi financiar shqiptar ishte i dominuar nga “skema Ponzi”, e inkurajuar nga zyrtarë qeveritarë të cilët miratuan dhe lejuan një seri skemash piramidale.
Shumë prej këtyre fondeve, mbase shumica, vinin nga veprimtari të paligjshme (tregtia e armëve, droga, trafikimi, etj.).
Piramida e parë u krijua në Shqipëri në 1991 nga Hajdin Sejdia, i cili pasi filloi të ndërtojë një hotel, më pas u nis për në Zvicër me disa milion dollarë.
Më vonë u ndërtua një park në zonë, por përfundimisht u bë një qendër prostitucioni. Disa nga investitorët morën paratë e tyre, disa jo. Shumë prej tyre janë të vendosura në banka të huaja.
Pavarësisht kësaj, format piramidale shpejt filluan të shfaqeshin njëra pas tjetrës në Shqipëri. Ato arritën kulmin e tyre në 1996, kur kishte rreth 25 kompani të tilla, në të cilat rreth 1.5 miliardë dollarë ishin investuar nga 2/3 e popullsisë shqiptare.
Këto kompani dhanë norma interesi mujore prej 10% -25%, kur paga mesatare mujore në Shqipëri ishte rreth 80 $.
Shumë shkuan aq larg sa të shisnin shtëpitë e tyre për të investuar para në piramidat, ndërsa mijëra emigrantë në Greqi dhe Itali që kishin ca para të kursyera hynë në të njëjtën lojë të rrezikshme.
Por të gjitha të mirat (për fat të mirë dhe të gjitha të këqijat …) në jetë kanë një fund.
Zgjedhjet e përgjithshme u mbajtën në Shqipëri në 26 maj 1996, të cilat u fituan me një diferencë të madhe nga Partia Demokratike.
Sidoqoftë, Partia Socialiste nuk e pranoi rezultatin dhe nuk mori pjesë në Parlamentin Shqiptar.
Zgjedhjet bashkiake u mbajtën në Shqipëri më 20 tetor 1996. Partia Demokratike fitoi, por përsëri Partia Socialiste refuzoi të njihte rezultatin.
Deflacioni i piramidave filloi në fillim të vitit 1997. Qeveria ngriu firmat “Xhaferri” dhe “Populli”. Një kompani tjetër, Gjallica, pothuajse kishte falimentuar, ndërsa vetëm Vefa, e cila kishte investuar në hotele shqiptare, vazhdoi të funksiononte normalisht.
Shumë zyrtarë të qeverisë Berisha janë akuzuar për pjesëmarrje në skemat piramidale dhe fitime të mëdha prej tyre.
Në vitin 1994, u miratua një ligj bankar, i cili mbështetej nga FMN-së por ishte një dështim tjetër pasi nuk përmbante asnjë dispozitë me të cilën Banka Kombëtare e Shqipërisë vepron si mbikëqyrëse e bankave tregtare.
FMN-ja dy vjet më vonë, kur pasojat e funksionimit të piramidave kishin filluar të bëheshin të dukshme, bëri thirrje për ndërhyrje.
Megjithatë, përsëri, qeveria vazhdoi të lejojë firmat rentiere të mashtrojnë qytetarët shqiptarë.
Shpërthimi i trazirave
“Protesta e parë u zhvillua në Shqipërinë e Jugut në 16 Janar 1997.
Më 19 Janar, në Tiranë, demostruesit protestuan në zyrat e ndërmarrjes piramidale Sudja. Më 24 janar, filloi kryengritja.
Mijëra njerëz në Lushnje rrethuan bashkinë e qytetit, të cilën e dogjën, gjithashtu edhe një teatër kinemaje aty pranë.
Gazetari Stavros Tzimas shkruan:
“Në Lushnje, mijëra protestues bllokuan Zëvendës Kryeministrin dhe Ministrin e Jashtëm Tritan Shehu në Bashkinë e Lushnjes, të cilët kishin shkuar në zonë për të siguruar depozituesit, se do t’i merrnin paratë e tyre pas.
“Pasi e zhveshën, i nxorën një presh përpara dhe ai shpëtoi nga ndërhyrja në momentin e fundit e truprojave të tij që arritën t’a shpëtonin”.
Më 26 dhe 27 janar 1997, dhuna shpërtheu në qytete të tjera, të tilla si Vlora. Më 30 janar, Forumi për Demokraci u krijua nga partitë e opozitës, të cilat morën përsipër të drejtonin protestat.