Ekspertë të njohur shqiptarë të marrëdhënieve ndërkombëtare dhe të çështjeve të jashtme i japin përgjigje pyetjes: “Kohët e fundit po flitet për rritjen e ndikimit rus në Shqipëri. Cili është mendimi juaj lidhur me këtë çështje dhe në cilat fusha ky ndikim mund të shfaqet më lehtë?”
Besnik Mustafaj– Kryetar i Këshillit të Ambasadorëve /ish-ministër i Punëve të Jashtme
Është fakt se në vitet e fundit ka pasur një rritje të dukshme të vëmendjes së Rusisë ndaj Ballkanit me qëllim të parandalimit ose minimizimit të progresit euroatlantik në këtë rajon. Për shumë arsye gjeopolitike, Tirana ka një rëndësi të veçantë në lidhje me zhvillimet në Ballkan. Kjo rëndësi është rritur ndjeshëm pas pavarësisë së Kosovës dhe Marrëveshjes së Ohrit në Maqedoninë Veriore. Si rrjedhojë, Shqipëria nuk mund të jetë jashtë vëmendjes së Rusisë. Përkundrazi.
Por Shqipëria ka opinionin publik më pro-europian dhe pro-SHBA në rajon. Ky opinion publik kundërshton çdo qasje politike të Rusisë. Moska është përshtatur me këtë realitet. Unë besoj se informacioni i dhënë nga shefi i inteligjencës shqiptare në Komisionin e Sigurisë Parlamentare është kredituar me faktin se Rusia po financon mediat dhe portalet në vendin tonë. Një shembull aktual: Në përvjetorin e pestë të aneksimit të Krimesë nga Rusia, shumë media që synonin dizinformimin kombëtar dhe shumë portale, botuan një deklaratë të gjatë të ambasadorit rus në Tiranë në lidhje me këtë ngjarje. Nga na tjetër, nuk kishte publikime për të shprehur pikëpamjen e Perëndimit, që zyrtarisht është pikëpamja e qeverisë shqiptare. E pamundur për të ndikuar drejtpërdrejt në vendimmarrjen politike, Rusia synon të hedhë konfuzionin mbi opinionin publik shqiptar. Nëse kjo vazhdon, në një periudhë afatgjatë, dëmi do të jetë i konsiderueshëm.
Erdhi një pikë ku vura re shenja të ndikimit rus në sjelljen e kryeministrit Rama. Mbështetur nga Serbia, Rusia po kërkon të luajë një rol të barabartë me BE-në në procesin negociues Prishtinë-Beograd. Në Kosovë, kjo duket se ka marrë vetëm miratimin e presidentit Thaçi. Duke mbështetur presidentin Thaçi, kundër kryeministrit Haradinaj dhe Parlamentit, kryeministri shqiptar në fakt ndihmon përpjekjet ruse për të marrë një rol të rëndësishëm në arkitekturën e ardhshme të Ballkanit.
Arta Dade– Ish ministre e Punëve të Jashtme
Prania e Rusisë në rajon, për të krijuar destabilizim dhe pengesë për avancimin e vendeve të Ballkanit Perëndimor drejt NATO-s dhe BE-së, ka qenë një nga objektivat e politikës së jashtme të Putinit. Vizita e fundit në Beograd ishte një përpjekje për të dhënë mesazhe jo vetëm për Serbinë, por edhe për rajonin.
Përpjekjet e dështuara në Malin e Zi, në Maqedoninë Veriore dhe së fundmi edhe me autoritetet greke në rastin e zbatimit të Marrëveshjes së Prespës, janë tregues për faktin se edhe në vendet ku Rusia sigurisht që ka mbështetje në popullsinë pro-ruse, në segmente politike apo fetare, axhenda euroatlantike është shumë më e fortë. Zërat për të filluar ndryshimin e kufijve në rajon mund të krijojnë baza për favorizimin e ndikimit të Rusisë në këtë pjesë të Europës dhe t’i japin Rusisë një kartë të fortë për ta përdorur atë si një justifikim për ndërhyrjen e saj në shkelje të integritetit territorial të disa vendeve rreth Rusisë.
Në Shqipëri, vendi më pro NATO-s dhe pro BE-së në rajon, nuk ka arsye për rritjen e ndikimit rus, me të gjitha përpjekjet në këtë drejtim të prezencës diplomatike që vijon punën dhe misionin normalisht. Ekzistojnë përpjekje të dështuara në disa segmente në media për të portretizuar Rusinë e Putinit si demokratike apo pro perëndimore, si dhe për të luajtur rol të rëndësishëm global në zgjidhjen e krizave të tilla si në Siri, ose për të nënkuptuar se protestat e opozitës kundër qeverisë mund të nxiten nga Rusia. Me një interpretim të tillë, ç’mund të themi për protestat anti-qeveritare në Beograd, të cilat në asnjë mënyrë nuk mund të lidhen me Putinin?
Me gjithë nevojat e Shqipërisë për të përshpejtuar përpjekjet në agjendën e integrimit në BE, duhet të tregojmë gatishmëri për të vazhduar me projektin e BE-së në Bankën Boterore dhe të mos lëmë hapësirë për projekte dhe aktorë të tjerë regresivë. Shpresoj se në muajt e ardhshëm kjo të mbetet aspiratë e padëshiruar.
Albert Rakipi– Drejtori i Institutit Shqiptar për Studime Ndërkombëtare/ Ish-zëvendësministër i Punëve të Jashtme
Vihet re një rikthim i rivalitetit gjeopolitik midis Fuqive të Mëdha si në shkallë globale, ashtu edhe në rajone të veçanta si Ballkani. Çfarë mund të thuhet me siguri tani është fakti se marrëdhëniet ndërkombëtare janë në një fazë kalimtare, ku bëhet fjalë për marrëdhëniet midis Fuqive të Mëdha. Në nivelin gjeopolitik duket se ka një tërheqje të Shteteve të Bashkuara nga pozicioni i gjithëpranishëm në arenën botërore dhe një rritje të përpjekjeve të Kinës për të marrë një rol më të rëndësishëm në nivel ndërkombëtar, të paktën me iniciativa të tilla si projekti ‘One Belt one Road’ si dhe ‘16 + 1’, në të cilin bën pjesë edhe Shqipëria.
Rusia është padyshim një nga fuqitë e mëdha globale që ka tentuar të kërkojë dhe të rivendosë statusin e saj të privilegjuar dhe ambicioz me një numër iniciativash konkrete që lidhen me marrëdhëniet e saj me SHBA-në, BE-në, Perëndimin në përgjithësi dhe rajonin kritik të Ballkanit në veçanti. Përveç interesit konkret që Rusia, ashtu si fuqitë e tjera, mund të ketë në rajon, Ballkani dhe çështjet ballkanike përdoren si një ndërmjetës për ambiciet e Rusisë për të fituar një status të ri në sferën e marrëdhënieve ndërkombëtare. Ky nuk është një sekret.
Për disa vende në Ballkan ekzistojnë shumë arsye historike, gjeopolitike, kulturore dhe fetare që favorizojnë një lidhje të veçantë me Rusinë. Ky nuk është rasti i Shqipërisë, e cila nuk ka ndonjë dilemë për orientimin e vet pro-perëndimor. Sidoqoftë, qasja pro-perëndimore dhe integrimi i vërtetë i vendit në botën demokratike nuk janë vetëm çështje të politikës së jashtme. Para së gjithash, ato kanë të bëjnë me ndërtimin e një shoqërie demokratike demokratike funksionale dhe zhvillimin e përgjithshëm të vendit sipas modelit demokratik. Ky model është shumë i ndryshëm nga regjimet autokratike dhe populiste apo edhe sulltanatet, të cilave sistemi në Shqipëri po fillon t’iu ngjajë gjithnjë e më shumë. Ky është rreziku real, në Shqipëri dhe në disa vende të tjera.
Kam ndjekur me trishtim përpjekjet e qeverisë dhe të mediave të saj për të shpikur një armik në rrugën e integrimit të Shqipërisë në Bashkimin Europian. Ky armik i supozuar, që është një pengesë për integrimin e Shqipërisë në BE, është Rusia dhe ndikimi i saj mbi opozitën shqiptare. Kjo është një përpjekje amatore dhe qesharake.
Anëtarësimi i Shqipërisë në NATO, nxjerrja e vendit nga një izolim ekstrem dhe absurd, heqja e regjimit të vizave me vendet e BE-së, janë të gjitha arritjet e jashtëzakonshme të opozitës së sotme. Partia Demokratike ka qenë e vetmja që nuk ka pasur dilema rreth orientimit pro-perëndimore në politikën e jashtme.
Mendoj se përdorimi i institucioneve të rëndësishme të Sigurisë Kombëtare, siç është Shërbimi Inteligjent, në luftën e brendshme politike është i gabuar dhe me pasoja.
Aldo Bumçi– Ish ministri i Punëve të Jashtme
Shqiptarët janë ndër popujt më pro-perëndimor, pro-amerikan dhe pro-europian në rajon. Pra, ndikimi rus nuk mund të gjurmohet në format klasike që manifestohet në vendet e tjera fqinje. Megjithatë, ekzistojnë dy raste në Shqipëri: modeli rus i qeverisë dhe i politikës.
Së pari, modeli i qeverisë; ai që është quajtur Putinizëm. Shqipëria ka më shumë ngjashmëri me Putinizmin, një sistem modern autoritar më shumë se sistemi demokratik i përcaktuar në Kushtetutë. Nuk ka institucione të pavarura, nuk ka kontroll dhe balancë, ekonomia kombëtare është e ‘kapur’ prej oligarkëve, gjyqësori nuk është i pavarur, ushtrohet kontroll i fortë kundrejt medias dhe censurë, manipulohen zgjedhjet me blerjen masive të votave përmes parave kriminale, të gjithë këta janë elementë flagrantë të kapjes së shtetit. Të drejtat themelore janë rrezikuar dhe varfëria ka arritur nivele alarmante, 47% e popullsisë jeton me rreth 4 euro në ditë. Në vend të sundimit të ligjit, sundimi i Ramës është i vetmi standard i vendosur në vend.
Shqipëria ka hyrë në vitin e saj të dytë pa një Gjykatë Kushtetuese, dhe askush nuk e di se kur do të krijohet. Ky është një zhvillim i pashembullt dhe jashtëzakonisht i rrezikshëm që ka kërcënuar të drejtat themelore. Prokurori i Përgjithshëm është emëruar nga qeveria me më pak se një shumicë të thjeshtë, ndërsa Kushtetuta kërkon votim me shumicë të kualifikuar. Sipas raportit të Departamentit të Shtetit, Interpolit dhe raporteve të tjera, Shqipëria është furnizuesi kryesor i kanabisit në Europë; një portë kryesore për furnizimin e kokainës dhe heroines dhe një bazë për operacionet e krimit të organizuar rajonal.
Dimensioni i dytë i ndikimit rus shfaqet në propozimin për shkëmbimin e territoreve, ose korrigjimet kufitare, ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Ky propozim bie ndesh me themelet mbi të cilat është ndërtuar Europa Perëndimore pas Luftës së Dytë Botërore dhe pas rënies së Murit të Berlinit. Ky propozim do të hapë kutinë e Pandorës dhe kërcënon atë që është arritur në Ballkan në 20 vitet e fundit. Në mënyrë të pashmangshme kjo do të vërë në lëvizje procesin që do të rezultojë në shkatërrimin e Bosnjës dhe Maqedonisë, me pasoja shumë të mëdha për sigurinë e Ballkanit dhe Europës. Korrigjimet kufitare, shkëmbimet e territoreve dhe shtetet etnikisht të pastra nuk janë ide perëndimore, por ruse. Rusia ka nevojë për një precedent që të zbatohet në vendet fqinje dhe për kriza të vazhdueshme. Kryeministri i Shqipërisë është një nga sponsorët kryesorë të kësaj ideje.
Edith Harxhi– Drejtore e Qendrës Shqiptare të Politikave / Ish-zëvendësministre e Punëve të Jashtme
Ekziston një shqetësim serioz për ndikimin rus në rajonin tonë gjatë kësaj dekade, megjithatë kërcënimet janë rritur veçanërisht gjatë dy viteve të fundit. Demokracitë e brishta dhe hibride në rajon, të përziera me rritjen e shkeljeve të lirive dhe të drejtave në shumë vende të Ballkanit, për shkak të rritjes së regjimeve autoritare dhe oligarkike, kanë bërë të mundur që Rusia të depërtojë më lehtë në një rajon, ku BE-ja nuk ka mundur të bëjë shumë dhe ka vonuar procesin e integrimit të plotë.
Ndikimi i tanishëm i Rusisë në rajon është drejtuar gjithashtu drejt ekonomive joliberale në Ballkan dhe ka marrë një dimension të ri ekonomik dhe financiar, përveç atij ushtarak dhe kulturor. Shqipëria jo vetëm që nuk është imune, por ka një influencë në rritje ruse në vend me investime të shumta kulturore dhe mediatike.
Piro Misha– Drejtor i Institutit për Dialog dhe Komunikim
Bazuar në bisedimet e fundit, kjo është në të vërtetë një temë shumë e debatuar, jo vetëm për Shqipërinë, por për të gjithë rajonin. Ballkani Perëndimor është një rajon ku përplasen interesat – ndikon Rusia dhe Turqia njësoj. Kjo pjesë e Ballkanit, e cila përmban disa objektiva strategjike, kërkon të bëhet pjesë e bllokut euroatlantik – dhe pa dyshim, ky fakt është në kundërshtim me interesat e fuqive të tjera të mëdha, rajonale apo globale. Së pari dhe më kryesorja është Rusia, por edhe Turqia, të cilat të dyja përpiqen ta pengojnë këtë duke krijuar skenarë alternativë, prandaj mendoj se është diçka e natyrshme. Megjithatë, është e vështirë të flitet për aktorë konkretë; është pikërisht SHISH që duhet t’i përcaktojë ata.
Kjo mund të shfaqet në shumë fusha të ndryshme, duke marrë parasysh se Rusia është gjithashtu kundër zgjerimit të mëtejshëm të bllokut euroatlantik. Mjeti më i fuqishëm është media dhe lloje të ndryshme të blogjeve, të cilat shpesh publikojnë raporte ose materiale që janë të panatyrshme për një media shqiptare. Këta artikuj përmbajnë informacion që përshkruajnë qartë ndikimin rus dhe qëllimin për ndryshimin e opinionit publik në Shqipëri.
Është po aq e vështirë të përcaktohet nëse aktorët politikë përfshihen në kategori të tilla, por është thelbësore të dimë që projekti ynë euroatlantik padyshim shkon kundër objektivave dhe interesave të palëve të tjera, si Rusia.
Ilir Kalemaj– Profesor në Universitetin e Nju Jorkut
Ndikimi rus në Shqipëri ka qenë më i kufizuar në vendet e Juglindjes dhe një situatë e tillë ka vijuar deri në shkëputjen e marrëdhënieve midis Bashkimit Sovjetik dhe Shqipërisë, në vitin 1961. Tradicionalisht ka pasur marrëdhënie të dobëta politike, ndërveprim minimal ekonomik, si dhe interes të pakët gjeopolitik nga Rusia kundrejt Shqipërisë. Ndërsa Shqipëria, sidomos në periudhën postkomuniste, ka mbajtur vazhdimisht një orientim të vendosur euroatlantik.
Shumica e marrëdhënieve midis dy vendeve ka qenë në zhvillimin e ndërlidhjeve sociale dhe kulturore dhe në vitet e fundit, shfaqet pak interes në fushën e turizmit. Shqipëria ishte gjithashtu midis vendeve të para të Ballkanit që u bashkua me NATO-n në vitin 2009, dhe këtë Rusia e pranoi pa shumë zhurmë, duke pasur parasysh prirjen pro-perëndimore të elitave politike shqiptare dhe mbështetjen e gjerë popullore për aleatët amerikanë dhe europianë. Ndërsa, në rastin e anëtarësimit të Malit të Zi dhe Maqedonisë Veriore në NATO, reagimi i Moskës ka qenë mjaft i acaruar.
Kohët e fundit, Moska ka qenë mjaft aktive në organizimin e sulmeve kibernetike, gjë që konsiston kryesisht në shpërndarjen e dizinformimit dhe propagandës nëpërmjet ‘Sputnik’, ‘Russia Today’ ose agjencive të tjera të mbështetura nga shteti, të drejtuara kryesisht në popullatat e vendeve të Europës Perëndimore dhe SHBA-së.
Gjithashtu ka përdorur në mënyrë efektive internetin për të përhapur mesazhe të caktuara dhe lajme të rreme si një mjet në këtë ‘bëtejë’ informacioni. Shqipëria nuk është veçanërisht fokusi i Bordit të Stabilitetit Financiar rus, i Forcave të Armatosura të Federatës Ruse apo shërbimeve të inteligjencës që kanë mbështetur në vende të tjera mekanizma të tillë kibernetikë, por nuk mund të merret si e mirëqenë se rreziqe të tilla janë krejtësisht të papërfillshme në të ardhmen. /
Tirana Times